ปัจจัยที่มีผลทำให้การดำเนินงาน
กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรประสบผลสำเร็จ
เรียบเรียง โดย วิทยา พลเยี่ยม 
งานพัฒนากลุ่มแม่บ้าน เป็นอีกงานหนึ่งที่กรมส่งเสริมการเกษตรได้ดำเนินงานมาเป็นระยะเวลานาน และเป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไปว่า เป็นงานที่เป็นหน้าเป็นตาของกรมฯ
เนื่องจากประสบความสำเร็จค่อนข้างสูงทั้งในแง่มวลชนของกลุ่มแม่บ้าน และในแง่ของผลผลิตจากกิจกรรมต่าง
ๆ ของแต่ละกลุ่มแม่บ้านแต่อย่างไรก็ตาม เนื่องจากเกิดการเปลี่ยนแปลงหลาย
ๆ ประการ เช่น การปรับโครงสร้างของระบบราชการ การเปลี่ยนแปลงบทบาทความรับผิดชอบของเจ้าหน้าที่เคหกิจเกษตรประจำอำเภอ และอีกหลาย
ๆ สาเหตุ ทำให้ผลการดำเนินงานในเรื่องกลุ่มแม่บ้านนั้น ดูถดถอยลงเมื่อเทียบกับอดีตที่ผ่านมา
ดังนั้นน่าจะมาดูผลงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินงานของกลุ่มแม่บ้านในอดีตบางเรื่อง
ว่าเป็นอย่างไรบ้าง เพื่อจะได้เป็นข้อคิดในเชิงวิจัย ซึ่งจะนำไปสู่การปรับปรุง
หรือการพิจารณาจัดตั้งกลุ่มใหม่ต่อไป
คุณจุฑาพร ศรีวิพัฒน์ ได้ทำการศึกษาเรื่องปัจจัยที่มีผลทำให้การดำเนินงานกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรประสบผลสำเร็จ โดยดำเนินการศึกษากับกลุ่มแม่บ้านดีเด่นระดับจังหวัด จำนวน
67 กลุ่ม ใน 67 จังหวัด ถึงแม้งานวิจัยฉบับนี้จะดำเนินงานมาแล้วหลายปี แต่ผู้เขียนคิดว่าผลงานวิจัยที่ค้นพบนั้นยังเป็นประโยชน์
และสามารถนำมาปรับใช้ได้ในปัจจุบัน
คุณจุฑาพร ศึกษาเพื่ออยากจะทราบว่ามีปัจจัยอะไรบ้างที่มีผลทำให้การดำเนินงานกลุ่มแม่บ้านประสบผลสำเร็จ
ผลการศึกษาพบว่า ปัจจัยที่จะทำให้การดำเนินงานของกลุ่มแม่บ้านประสบผลสำเร็จ
ประกอบด้วย
1. การได้รับการตอบสนองความต้องการของสมาชิกกลุ่ม งานวิจัยนี้พบว่า
กลุ่มแม่บ้านกลุ่มใดก็ตามที่สามารถตอบสนองความต้องการของสมาชิกกลุ่มได้สูง
(สมาชิกกลุ่มได้ประโยชน์ตามที่ต้องการ) จะประสบความสำเร็จมากกว่ากลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่สนองความต้องการของสมาชิกได้ต่ำ
อธิบายง่าย
ๆ ก็คือ การที่จะเกิดการรวมกลุ่มของกลุ่มแม่บ้านนั้น ปัจจัยที่สำคัญอันหนึ่งที่ก่อให้เกิดการรวมกลุ่มร่วมกันก็คือ การมีความต้องการร่วมกัน ซึ่งความต้องการนี้ก็มีหลากหลายแล้วแต่กิจกรรม และวัตถุประสงค์ของกลุ่มนั้น
ๆ แต่อย่างไรก็ตามในส่วนลึกๆ ของจิตใจนั้น สมาชิกไปรวมกลุ่มต่างก็มีความต้องการอะไรบางอย่างอยู่ในใจ ดังนั้น
เมื่อการดำเนินงานกลุ่มผ่านไปตามระยะเวลา กลุ่มแม่บ้านใดก็ตามสามารถตอบสนองความต้องการของสมาชิกในกลุ่มได้ กลุ่มนั้นก็ประสบความสำเร็จ ในทางกลับกันบางกลุ่มตั้งขึ้นมา
จากการจัดตั้ง สมาชิกก็ไม่ได้มีความต้องการร่วมกันอย่างแท้จริง การดำเนินงานกลุ่มก็ไม่ได้ตอบสนองอะไรกับสมาชิก หรือตอบสนองน้อยมาก
กลุ่มนั้นก็ไปไม่รอด ดังนั้นการจะจัดตั้งกลุ่มแม่บ้านใหม่จะต้องพิจารณาว่าแท้ที่จริงแล้ว
กลุ่มมีความต้องการเรื่องอะไรบ้าง ความต้องการนั้นต้องสามารถกระทำให้สำเร็จได้
โดยกลุ่ม ไม่ใช่เป็นความต้องการแบบฝันกลางวัน
กิจกรรมที่กำหนดต้องสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ และความต้องการของสมาชิก
เริ่มจากน้อยก่อนแล้วค่อยขยายไปเรื่อย ๆ ตามศักยภาพของกลุ่ม
2.
การได้รับการสนับสนุนจากเจ้าหน้าที่ งานวิจัยพบว่า
กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่ได้รับการสนับสนุนด้านความรู้ วัสดุ ครุภัณฑ์ และเงินทุน
จากเจ้าหน้าที่ผู้เกี่ยวข้อง กับการพัฒนากลุ่มมากจะประสบความสำเร็จมากกว่ากลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่ได้รับการสนับสนุน
ด้านความรู้ วัสดุครุภัณฑ์ และเงินทุนจากเจ้าหน้าที่น้อย
การสนับสนุนอย่างสม่ำเสมอและต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญ และจำเป็นอย่างยิ่งของเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบในการพัฒนากลุ่ม ยิ่งสนับสนุนมาก
กลุ่มก็จะประสบความสำเร็จมาก โดยเฉพาะกลุ่มที่กำลังเริ่มต้น และอยู่ในเขตห่างไกลจากความเจริญ
นักส่งเสริมหลายท่านคงสามารถเปรียบเทียบได้เอง ระหว่างในอดีตที่ท่านเคยพบปะช่วยเหลือ สนับสนุนกลุ่มค่อนข้างมาก
กับในช่วงไม่กี่ปีที่แล้วมาซึ่งท่านได้ห่างเหินจากกลุ่มเดิม ๆ ไปมาก ด้วยเหตุผลหลายประการ
ซึ่งคงไม่ต้องกล่าวในที่นี้แต่ทุกท่านตระหนักดีในเรื่องดังกล่าว
3.
การสนับสนุนจากผู้นำท้องถิ่น นอกจากเจ้าหน้าที่เป็นเรื่องสำคัญแล้ว
งานวิจัยนี้พบว่า กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่ได้รับการสนับสนุนจากผู้นำท้องถิ่นมากจะประสบความสำเร็จมากกว่า
กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่ได้รับการสนับสนุนจากผู้นำท้องถิ่นน้อย
โดยเฉพาะในสถานการณ์ปัจจุบันผู้นำ
และองค์กรท้องถิ่น เช่น อบต.
อบจ. ฯลฯ มีส่วนสำคัญอย่างมากในการสนับสนุนการบริหารงานของสถาบันเกษตรกร เนื่องจากองค์กรเหล่านี้มีความเข้มแข็งขึ้น
มีความพร้อมทั้งบุคลากร วัสดุอุปกรณ์ และงบประมาณ ดังนั้น
กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่ต้องการประสบผลสำเร็จในการดำเนินงาน จำต้องคำนึงเป็นอย่างมากในการประสานงาน
ขอความร่วมมือ ทั้งในด้านเงินทุนสนับสนุนโครงการ กิจกรรมต่าง
ๆ ตลอดจน การขอสนับสนุนวัสดุอุปกรณ์ที่จำเป็นในการทำกิจกรรมของกลุ่ม
4.
กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรที่ได้รับข่าวสารและความรู้มาก จะประสบความสำเร็จมากกว่ากลุ่มแม่บ้านที่ได้รับข่าวสารและความรู้น้อย
การได้รับความรู้และข่าวสารมาก
เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งต่อการพัฒนากลุ่มให้ประสบความสำเร็จ เพราะข่าวสาร (Messages)
และความรู้ (Knowledge) นั้นมีการเปลี่ยนแปลงเร็วมากโดยเฉพาะในยุคไอที
หรือยุคคอมพิวเตอร์ ผู้เขียนเคยไปนอนพักกับสมาชิกกลุ่มเกษตรกรของประเทศเนเธอแลนด์ เห็นข้อมูลข่าวสาร
และแหล่งความรู้ต่าง ๆ ที่เขาได้รับแต่ละวัน (รับจากกล่องจดหมายหน้าบ้าน) แล้วก็ตกใจ จากการสอบถามทราบว่าข้อมูลสถานการณ์ทุกอย่างที่เกี่ยวกับกิจกรรมที่เขาทำอยู่
จะได้รับการจัดส่งให้ฟรีจากองค์กรเกษตรกร (Farmers
Union) ที่เขาสังกัดอยู่
และส่วนหนึ่งก็มาจากองค์กรข้างนอกที่เขาสมัครเป็นสมาชิก ดังนั้นการมีข้อมูลมากเพียงพอ
และทันสมัยเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งในการตัดสินใจในเรื่องต่าง ๆ ของกลุ่ม
ผลสรุปของงานวิจัยฉบับนี้
สามารถสรุปได้ด้วย Diagram ดังนี้
ปัจจัยทั้ง
4 ประการมีความสัมพันธ์กับความสำเร็จในการพัฒนากลุ่มแม่บ้านเกษตรกร จากผลการศึกษาวิจัย
รายละเอียดทั้งที่ได้กล่าวมาแล้ว ดังนั้น
นักส่งเสริมท่านใดที่รับผิดชอบงานพัฒนากลุ่มแม่บ้านอาจจะลองถามตัวเองดูว่า
กลุ่มที่ท่านรับผิดชอบอยู่นั้นเป็นไปตามผลการวิจัยนี้หรือไม่ ถ้ายังบกพร่องหรือยังขาดอยู่
ลองหาทางเพิ่มเติมดู อย่างน้อยก็จะได้รู้ว่า ผลงานวิจัยฉบับนี้หรือทฤษฎีดังกล่าวนี้
เป็นจริงมากน้อยเพียงใด
อย่างไรก็ตาม
ผู้เขียนคิดว่าการประสบความสำเร็จของกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรนั้น ไม่ใช่เรื่องยากจนสุดความสามารถ
หรือเอื้อมไม่ถึงของนักส่งเสริมการเกษตร แต่การที่จะรักษาความสำเร็จของกลุ่มให้ยั่งยืน
และถาวรนั้นเป็นเรื่องที่ยากยิ่งกว่า เพราะต้องอาศัยองค์ประกอบหลายประการ
อีกทั้งปัจจัยภายนอกที่มีผลกระทบนั้นมีมากมาย และเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว
ดังนั้น ปรัชญา "การพัฒนากลุ่มแบบพอเพียง" ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งที่ทุกท่านต้องตระหนักเพื่อความยั่งยืน ถาวรของการพัฒนากลุ่มแม่บ้านตลอดไป
บรรณานุกรม
1. คุณจุฑาพร ศรีวิพัฒน์ รายงานการวิจัย
เรื่อง ปัจจัยที่มีผลทำให้การดำเนินงานกลุ่มแม่บ้านประสบผลสำเร็จ
